آبانرژی

مدیریت بهینه مصرف آب

تأمین آب و مدیریت مصرف در عصر جدید, جامعه بشری را در سخت ترین بوته آزمایش تاریخ پیدایش قرار خواهد داد و پوشش ۷۱% سطح کره زمین با آب و علم به اینکه تنها ۵/۲%آن شیرین و ۷ هزارم درصد آن قابل استحصال می باشد و ثابت بودن حجم آب در چرخه حیات ، مشکلات را دو چندان می نماید. توسعه صنعت در دهه های گذشته نیاز آبی جهانیان را افزایش داده و منابع موجود را در حدی آلوده نموده است که براساس تحقیقات و گزارش های سازمان ملل تلفات ناشی از مصرف آب های آلوده ۱۰ برابر جنگ های اخیر برآورد گردیده و در حال حاضر۱/۱ میلیارد نفر در جهان از مصرف آب شرب بهداشتی محروم می باشند. کارشناسان کمبود آب را دلیل جنگ ها و مناقشات آینده بر می شمارند.

در سال ۲۰۲۵ ، نزدیک به ۳/۲ میلیارد نفر از جمعیت جهان در کشورهایی که با کمبود آب مواجهند زندگی خواهند کرد و شرایط     گلخانه ای حاکم بر جو کره خاکی, ذخایر برفی موجود را تا حد قابل ملاحظه ای تقلیل خواهد داد و نزولات زمستانی با تغییر ماهیت برفی ذخیره ای خود تبدیل به باران گشته و بدون استفاده, به صورت سیلاب های عظیم از دسترس خارج خواهند شد. محدودیت منابع طبیعی و دغدغه تأمین مواد غذایی, جوامع بشری را با تنگناهای مضاعف مواجه خواهد ساخت و در راستای پیشگیری و رفع موانع برنامه ریزی و     بهره برداری صحیح از منابع و مصرف بهینه آب از ضروریات نخستین خواهد بود.

زنگ خطر مشکل کم آبی در استان همدان سالهاست که بصدا درآمده است. در طول ده سال اخیر بارندگی ها بشدت کاهش یافته و تغییر نوع بارش ها از برف به باران و عدم توزیع و پراکندگی زمانی و مکانی مناسب استان ما را با چالش بزرگی درگیر نموده است. چنانچه روند کاهش و تبدیل شکل نزولات جوی ادامه یابد درچند سال آینده حتی برای تأمین آب شرب, دچار مشکلات فراوانی        خواهیم شد. با توجه به برداشت بی رویه و غیر مجاز آب های زیرزمینی مخصوصاً در دشت های شمالی استان در کمتر از یک دهه اکثر چاه های کشاورزی خشک یا برداشت از آنها غیر اقتصادی خواهد شد. بنابراین هر چه سریع تر باید به فکر چاره بود مجموعه ادارات و شرکت های ذیربط سریعاً باید برنامه ای مفصل طراحی کنند و به اجرا درآورند. مسئولان محلی باید ادارات و    شرکت های ذیربط استان را در کنترل و پرکردن چاه های غیر مجاز و بقیه تخلفات آبی یاری رسانند. در این راستا تشکیل پلیس آب پیشنهاد می گردد. شرکت آب منطقه ای همدان با مطالعه و احداث سدها و پروژه های تغذیه مصنوعی متعدد در سطح استان موفقیت بزرگی درمهار آبهای سطحی کسب       نموده است.

حدود ۶۰ الی ۷۰ درصد آب شهرها و روستاها به صورت فاضلاب به هدر می روند. کشورهای اروپایی علی رغم داشتن منابع آبی فراوان سال هاست که با تصفیه و استفاده مجدد و بازچرخانی این آب ها حداکثر استفاده را می برند بنابراین مطالعه در خصوص احداث    تصفیه خانه فاضلاب ها و نحوه و چگونگی استفاده از آنها در اسرع وقت الزامیست.

لازم بذکر است, در صورت تصفیه مناسب ، می توان از آب های مذکور در امور کشاورزی, تغذیه مصنوعی, آبیاری فضاهای سبز شهری و غیر شهری, صنعت و کلیه مصارف غیر شرب و حتی با تصفیه مطلوب تر در شرب مورد استفاده قرار داد.

اقدام بعدی مهمی که می توان جهت خروج و یا کاهش اثر بحران آب نام برد ، جدا کردن لوله کشی های آب شرب و غیر شرب در شهرهاست.

شایان ذکر است که حدود ۹۰ درصد آب موجود کل استان به مصارف کشاورزی و تنها حدود ده درصد به مصرف شرب و صنعت         می رسد. بنابراین نقش و نحوه استفاده آب در کشاورزی بسیار سازنده است. با توجه به آمار و ارقام بدست آمده ، راندمان آبیاری سطحی در سطح استان حدود ۳۰ درصد می باشد. یعنی ۷۰ درصد تلفات آب در بخش کشاورزی وجود دارد. چنانچه با تأمین اعتبارات لازم, سازمان های مربوط موفق به افزایش این راندمان گردند. بیشترین اثر را در صرفه جویی و مدیریت آب های سطحی و زیرزمینی    خواهد داشت.

با تغییر روش های آبیاری از سطحی به تحت فشار و مخصوصاً قطره ای و وادار نمودن کشاورزان به رعایت الگوی کشت مناسب, پیشنهادی و مطالعه شده و جلوگیری از افزایش سطح زیر کشت می توان خدمت بزرگی به نسل های آینده نمود. متأسفانه         ملاحظه می شود کشاورزان به محض تغییر روش آبیاری از سطحی به بارانی جهت سود بیشتر سطح زیر کشت را افزایش می دهند و با این عمل نه تنها هیچگونه صرفه جویی در منابع آب زیرزمینی به عمل نخواهد آمد. بلکه باعث افزایش سریع تر افت سطح   آب های زیرزمینی گردیده و لطمات جبران ناپذیری به این مخازن که به نسل های آینده نیز تعلق دارد, وارد می نمایند. چون در آبیاری سطحی و ثقلی بخشی از آب های مورد مصرف به سفره های زیرزمینی می پیوندند. ولی در آبیاری بارانی تنها به اندازه نیاز آبی گیاه, آب به خاک داده می شود و عملاً هیچگونه نشتی به آب های زیرزمینی وجود نخواهد داشت. لذا با تغییر روش آبیاری از ثقلی به بارانی, سطح زیر کشت باید ثابت بماند تا آب کمتری از چاه ها برداشت گردد. این مسئله مهمی است که لازم است کشاورزان و مسئولان مربوط ، مورد توجه قرار دهند.

کشاورزان باید الگوی کشت خود را تغییردهند و محصولاتی را بیشتر بکارند که با مصرف آب کمتر, عملکرد بهتر و بیشتری از آن ها بدست آید. کاشت هندوانه در دشت های شمالی استان با سطح وسیع کنونی, اشتباه بزرگ و تاراج نمودن مخازن آب های زیرزمینی است. سریعاً باید چاره ای اندیشید و از این عمل جلوگیری نمود.

یکی دیگر از راه های صرفه جویی و مدیریت صحیح منابع آب مطالعه و احداث شبکه های آبیاری و زهکشی مخصوصاً در پایاب سدها     می باشد. احداث شبکه های آبیاری و زهکشی درجه ۲.۱ با عنایت به آمار موجود در سطح کشور رشد چشمگیری داشته است ولی ساخت کانال های درجه ۳ و ۴ که همان انهار داخل مزرعه می باشند ، به خاطر عدم مشارکت مردم و کشاورزان, عدم تجمیع و یکپارچه سازی اراضی, مشکلات اجتماعی و حقوقی و تملکی فراوان و از همه مهمتر کمبود اعتبارات,  سرعت کمتری داشته است. البته به این عوامل در شرایط فعلی به دلایل مختلف, نبود هماهنگی های بیشتر بین وزارت نیرو و جهاد کشاورزی و عدم همزمانی اجرا و تأمین اعتبار شبکه های اصلی و فرعی را نیز می توان افزود.

جهت تحقق شاخص های آبی در برنامه چهارم توسعه, باید ظرفیت تنظیم آب های سطحی از طریق سدهای مخزنی بزرگ از ۳۲ میلیارد مترمکعب به ۴۳.۲ میلیارد مترمکعب و وسعت شبکه های مدرن آبیاری و زهکشی از ۶/۱ میلیون هکتار موجود به ۲.۸ میلیون هکتار    در سال پایانی برنامه چهارم برسد. بنابراین وظیفه وزارت نیرو و جهاد کشاورزی در این راستا بسیار مهم و کلیدی می باشد.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

دکمه بازگشت به بالا