دانستنی :محیط‌زیستی‌ها اغلب گاندوها را به عنوان تمساح‌هایی دوست‌داشتنی و در معرض خطر معرفی کرده‌اند و سابقه حمله آن‌ها نیز کم‌شمار بوده است. اکنون چه عاملی حمله گاندوها به انسان را افزایش داده است؟
به گزارش دانستنی ،از مهر،صدای پایشان در آب، وقتی نی‌ها را کنار می‌زنند و نزدیک می‌آیند، صدای خش خش خم شدن نی‌ها، صدای ضربه پاهایشان بر آب و تصویر مهیب فک‌ها و دندان‌های مرگبارشان در کنار پوست زیتونی و صفحه‌های شاخ‌مانند پشت گردن بی‌شباهت به کابوسی به جا مانده از دوره‌های پیش از تاریخ نیست. با این حال هر که آن‌ها را از نزدیک (البته نه زیادی نزدیک) دیده باشد، اغلب توصیفی متفاوت از این دارد.
طول تمساح‌های پوزه کوتاه مردابی ایران که با نام گاندو شناخته شده‌اند، به سه متر و وزنشان به حدود ۵۰۰ کیلوگرم هم می‌رسد با این حال اغلب رسانه‌های محیط زیستی از آن‌ها به عنوان حیواناتی بی‌خطر یاد می‌کنند، محلی‌ها آن‌ها را می‌ستایند و نگهبان پاکی و برکت آب می‌دانند، و کارشناسان نیز تاکید می‌کنند که حتی کروکودیل‌های بزرگ‌تر از این در کشورهای دیگر هم که طولشان به ۵ تا۶ متر می‌رسد و برخلاف گاندوها در آب شور زندگی می‌کنند، با نزدیک شدن انسان به سمت آب فرار می‌کنند و راه خود را می‌روند. به این ترتیب چه چیزی باعث فجایع اخیر در کشورمان شده است؟ علت این تعارض بی‌سابقه میان افراد محلی و گاندوها کجاست؟
شاید کلید فهم پاسخ این معضل در ویژگی‌های پوست و فک این حیوان نهفته باشد، که گیرنده‌های حسی بسیار قوی دارند. هرگونه سر و صدا و امواجی در آب این گیرنده‌ها را تحریک می‌کند تا حدی که حیوان می‌تواند حرکت ماهی در آب را روی موج حس کند و متوجه جهت حرکت آن هم بشود. اما گیرنده‌های حسی گاندوهای ایران که طی یکی دو سال اخیر دچار دگردیسی نشده، پس مشکل کجاست؟
برای رفع تعارض تازه بین افراد محلی و گاندوها ابتدا باید علل آن را ریشه‌یابی کرد و متناسب با آن در پی راه حل بود. قطعا یکی از دلایل می‌تواند بارندگی‌های کم‌سابقه امسال باشد. در سالهای قبل در استان سیستان و بلوچستان این مقدار آب نداشتیم. بارندگی‌های شدید امسال باعث شد سدها پر شود و جریان رودخانه‌ها به وجود آمد. به این ترتیب گاندوها به نقاطی که پیشتر کمتر آنجا مشاهده شده بودند رسیدند. بچه‌ها هم برکه‌های تازه برای آب‌بازی پیدا کردند. تمساح پوزه کوتاه مردابی ذات شکارچی و مهاجم دارد و وقتی به یک باره ۱۰ تا ۲۰ بچه به آب برکه ای می پرند تا شنا کنند گیرنده‌های حسی حیوان به شدت تحریک می‌شود. ابعاد صدا و امواج برای حیوان تهدیدآمیز است و حیوان شاید تشخیص ندهد که چه موجودی داخل آب است و در اثر تحریک، حمله می کند. در سالهای قبل به علت اینکه آب کمتر بوده، میزان حمله کمتر بوده و حالا برخی تمساح های خیلی بزرگ، با توجه به اینکه جثه بزرگی دارند، قدرت تهاجمی بیشتری هم دارند و از پس بچه ها بر می‌آیند.
یک مساله دیگر بحران آب در سیستان و بلوچستان است. همه کسانی که روستاهای این استان را از نزدیک دیده‌اند، با بحران آب در روستاها از نزدیک آشنا هستند و برخی روستاها ده‌ها کیلومتر با نخستین آبادی دارای لوله‌کشی آب فاصله دارند. طبیعتا افراد محلی با شکل گیری برکه‌ها و مسیل‌های تازه آب، به آن به چشم منبع تازه تامین آب نگاه می‌کنند و به سراغ برکه‌هایی که زیستگاه گاندوهاست می‌روند.
بر این اساس به نظرمی‌رسد تنها راه حل بنیادین حل تعارض، در درجه اول رفع مشکل آبرسانی در منطقه باشد تا کسی برای تامین حداقل نیاز خود به زیستگاه حیات وحش پا نگذارد. حوزه‌ای که می‌تواند محل ورود دولت و سازمان های وابسته آن از جمله آب منطقه‌ای و هلال احمر و یا نهادهایی همچون کمیته امداد امام خمینی، ستاد اجرایی فرمان امام (ره)، بنیاد مستضعفان یا حتی بستر شکل گیری جنبش تازه‌ای برای استفاده از ظرفیت‌های مردمی در قالب «نذر آب» باشد. با این حال اگر حتی بسیج تمام نیروها نیز امکان تامین بودجه کلان مورد نیاز برای تامین زیرساخت‌های آبرسانی به برخی روستاها را فراهم نمی‌کند، کافی است با کانال‌هایی به ابعاد نیم متر در دو متر آب را به جایی برد که برای اهالی روستا امن باشد و آنجا از آب برکه‌ها استفاده شود. حتی اگر بودجه کافی برای این کار نیز فراهم نیست شاید بتوان در هر روستا از تانکرهایی برای تامین آب استفاده کرد.
واقعیت آن است که علیرغم همه آن چه در رسانه‌های محیط زیستی درباره گونه‌های در حال انقراض دوست داشتنی گفته می‌شود، هیچ تضمینی وجود ندارد که با نزدیک شدن به آن‌ها، چه یوزپلنگ، چه خرس سیاه بلوچی و چه گاندو، راه خودشان را بگیرند و بروند. هر حیوان مهاجمی که در خود توان رویارویی با مهاجم را ببیند در صورت احساس خطر و تهدید، مقابله به مثل خواهد کرد. تنها توصیه‌ای که می‌توان به اهالی منطقه کرد یادآوری این موضوع کلیدی است که گاندوها بخشی از حیات «وحش» هستند و اگر می‌خواهیم در آب شنا کنیم یا حتی کنار رودخانه بنشینیم، بهتر است به جایی برویم که مطمئن باشیم تمساح در آن نیست. تا زمانی که دستگاه‌های مختلف وظیفه مهم آبرسانی به روستاهای منطقه را به انجام برسانند، راهی به جز آموزش و فرهنگ‌سازی در دورافتاده‌ترین روستاهای این سرزمین نداریم و نه می‌توان و نه اصلا مطلوب است که به گاندوها یاد بدهیم به سراغ ما نیایند.
سعدی مبر اندیشه که در کام نهنگان*
چون در نظر دوست نشینی همه کام است
*نهنگ در ادبیات کهن فارسی به جای تمساح به کار می رفته است.
